Ubukwe: Igikoresho cy’amatorero n’amadini mu gusenya imiryango mu Rwanda

Iriburiro

Mu busitani bwa Edeni niho Imana yakoze umuhango ukomeye ubwo yabonaga ko bidakwiye ko Adamu aba wenyine ikamuremera Eva umufasha umukwiye (Itangiriro 2:18-24). Abemera Imana ko ariyo yaremye byose, twemera ko kuri Adamu na Eva ariho abantu bose dukomoka. Kuva mu Itangiriro kugeza ubu ntawe utazi ko ubukwe ari itangiriro ry’umuryango muto n’umuryango mugari. Mu gihe turimo hari kugaragara amakimbirane menshi mu miryango aterwa n’impamvu zitadukanye. Uyu munsi ndasesengura impamvu imwe irimo gutera imiryango gusenyuka igishingwa. Impamvu iri  gutera umwiryane mu muryango mugari, ishingiye ku ruhare rw’amatorero n’amadini mu bukwe.

1.      Ubukwe ni ubw’umuryango)

Muri Bibiliya, ubukwe ni umuhango kuva mu itangiriro kugeza mu byahishuwe dusanga ushingiye ku muryango. Ubukwe bwose dusoma muri Bibiriya, kuva kuri Aburahamu atuma umugaragu we gusabira umuhungu we Isaka, kugeza ku bukwe bw’i Kana Yesu yatashye, ubukwe bwaberaga mu miryango. Ntaho tubona ubukwe bujya kuragizwa Imana mu Rusengero rwari i Yerusalemu cyangwa mu masinagogi. Yewe hari n’abibeshya ko i kana havugwa muri Bibiriya hari mu rusengero cyangwa kiliziya, oya. I Kana ni ahantu Yesu yari yatashye ubukwe, bigaragara ko wari umuryango uziranye na Nyina Maliya.   Pawulo wanditse inzandiko nyinshi zigize Isezerano Rishya, nawe ntiyigeze agaragaza ko ubukwe bukwiye kubera mu rusengero. Ahubwo yigishije abamaze kubana uko bakwiye kubana, (Abefeso 5:22-33; 1 Abakorinto 7). Urugero usomye 1 ABakorinto igice cya 7 cyose usanga Pawulo avuga ku birebena no kurongora cyangwa kutarongora. Ntabwo avuga aho ubukwe bubera. Ubukwe bwari ubw’imiryngo ahubwo Itorero rikigisha abagabo n’abagore uko bakwiye kubana nka bizera Imana.  Uko bakwiye kurera no gutoza abana babo inzira nziza. Muri make muri Bibiliya ububwe buvugwa bwose bwaberaga mu miryango.

Mu kinyejana cya Gatanu nyuma yo kuvuka kwa Yesu, ubwo Augustine yari amaze kwandika ku bukwe niho amatorero ya Gikirisitu yatangiye kwinjira muri gahunda z’ubukwe. Nyuma yaho Kiliziya Gatolika yemeje ko ubukwe ari isakaramento ritagatifu, ubukwe bwatangiye kujya bubera muri Kiliziya kandi ku cyumweru. Abashyingiwe bagahabwa isakaramento mu misa. Gahoro gahoro uyu muhango waje gukurwa ku cyumweru ujya kuwa gatandatu cyangwa indi minsi banyirubukwe babohotse. Ibi byatijwe umurindi nuko Abaporotesitanti bitandukanije na Kiliziya Gatolika, ubukwe buba umuhango ukorwa ku iyindi minsi itari ku cyumweru. Muri iki gihe uruhare rwa Kiliziya n’amatorero rwari uguhesha umugisha ubukwe, ariko indi mihango yabanzirizaga ubukwe twita bw’agikirisitu, cyangwa bwo mu rusengero, yose yaberaga mu miryango. No muri icyo gihe hagiye hagaragara kwivanga kwa Kiliziya n’Amatorero. Urugero nko kubuza umuzungu gushakana n’umwirabura, umuporotesitanti kudashakana n’umugatorika, n’ibindi bigaragaza kurenga imbibi kw’Amatorero na Kiliziya Gatolika bikivanga mu muhango ushingiye ku miryango.

2.      Kwivanga kw’amatorero n’amadini

Kuba amatorero cyane ya Gikirisitu yarafashe umwanzuro wo gutangiza undi muhango wo kuza gusezeranira mu rusengero cyangwa Kiliziya, cyangwa muri make ubukwe twita ubwa Gikirisitu, cyangwa bushingiye ku idini, si bibi. Ikibi kandi kiri kugaragara ubu ni ukwivanga mu bukwe twita ko ari ubw’umuco cyangwa se umuryango. Mbere umuhango wo gusaba no gukwa n’indi mihango yose yajyanaga n’ubukwe bwa Kinyarwanda, yategurwaga n’imiryango kandi ikayoborwa n’imiryango. Ariko ubu kuko amadini n’amatorero yivanze mu bitabareba, hari kugaragara urwango no gusenya imiryango. Abana basigaye bica ababyeyi babo bakiriho, cyangwa se abana bafata abatari ababyeyi babo bakababera ababyeyi mu gihe cyo gushyingirwa kubera ko badahuje idini, itorero n’ababyeyi. Hirya no hino twumva ngo ubukwe burahagaze kuko abantu baje mu bukwe bafite imisatsi, kuko baje bambaye uku, kuko bitabiriya ubukwe bwa barunaka badahuje idini niyo ari abavandimwe,kuko umuntu yambariwe n’abo bigana badahuje idini, itorero…  Natashye ubukwe mbona umuryango w’umukobwa wahejwe kuko umukobwa idini asengeramo ritadukanye n’iry’ababyeyi. Abasore ni uku mbona benshi bagera aho no kudatumira ababyeyi babo kuko badasengera hamwe. Inama z’ubukwe zaberaga mu miryango zibera ku rusengero, abapasiteri n’abadiyakoni, abakuru b’itorero, abaririmbyi bi gize ba kazitereyemo basimbura imiryango abantu bavukamo.

Ubundi nk’uko nabivuze haruguru ubukwe bwo gusaba gukwa, gutera igikumwe aha hose nta ruhare na ruto idini cyangwa Itorero ryari rikwiye kugira atari ukwitabira. Imiryango niyo yari ikwiye gutegura ubukwe, no kubuyobora. Maze imyaka mbona, numva abapasitori bica imisango, bavuga ibiterekeranye, kuko bivanze mu bitabareba. Kuki bantu batareka abashoboye ibintu bakabikora? Usanga inama z’ubukwe abapasitori, abo ku itorero umuntu asengeramo bihaye inshingano zitari izabo, aribo bayoboye inama y’ubukwe bwo gusaba no gukwa. Umubyeyi abyaye umwana aramurera aramukujije, ariko uhubutse iyo nka semuhanuka ngo kuko uri pasitori, padiri, apotere, bishop… ati ababyeyi bawe mu bukwe ntibazitwa ababyeyi kuko badasengera aha. Uri igiki uruta Imana yavuze ngo “wubahe so na nyoko, kugira ngo uramire mu gihugu Uwiteka Imana yawe iguhe…” Kuva 20:12; Abefeso 6:2-3; Matayo 19;19. Imirongo iri muri Bibiliya igaragaza ko abana bakwiye kubaha ababyeyi ni myinshi sinayirondora yose. Imwe mu mpamvu iri gutuma ingo nyinshi zisenyuka vuba, ni uko ababyeyi batacyubahwa. Kandi biteye agahinda kubona amatorero yari akwiye kwigisha abana kubaha ababyeyi ariyo ateza urwango n’amacakubiri mu miryango. 

Akenshi usanga impamvu amatorero yivanga mu bukwe bwa kinyaranda ngo ni ugushaka kurinda imigenzo runaka. Igihe tugezemo Abanyarwanda benshi bizera Yesu bazi imigenzo mibi itajyanye  n’Ijambo ry’Imana. kandi niba amatorero akora umurimo wayo wo kwigisha neza yari akwiye no kwizera ko Abakirisitu bayo bazashyira mu bikorwa ukwizera kwabo neza no mu gutegura ubukwe bwabo. None se ko tubano ahubwo amatorero ari kwigisha amacakubiri mu miryango? Hari imirongo abantu basobanura nabi “ngo Yesu yaje gutanya, umwana na se, umukobwa na nyina, umukazana na nyirabukwe,” Matayo 10:35.  Iyo usomye iki gice Yesu yari arimo yigisha uburyo kumukorera bitoroshye ko umuntu akwiye kwikorera umusaraba akamukurikira. Kubaha ababyeyi cyane iyo badakijijwe wowe ukijijwe ni umusaraba ukwiye kwikorera aho kuwutura ngo uhungire ku bantu utoye mu nzira ngo ni ababyeyi bawe. Nibyo hari igihe umubyeyi akubyara ariko akarutwa n’utariho. Ariko nti bikuraho ko yakubyaye kandi ko usabwa kumwubaha. Ntabwo uyu murongo uvuga ngo niba ababyeyi bawe mudasengana nujya gukora ubukwe uzajye gutira ababyeyi. Kuki se wica ababyeyi bakiriho? Ese uzi ko uba wirundaho imivumo yo gusuzugura ababyeyi kandi Bibiliya igusaba kubaha so na nyoko? Dore imirongo igaragaza akamaro k’ababyeyi: Abefeso 6:1-4; Kuva, 20:12; Kuva 21: 15-17; Abalewi 19: 2-4; Imigani 20;20; Imigani 30:17.

3.      Ikibanza gahati y’umuryango n’Itorero?  

Umupasitori umwe wo muri Leta zunze ubumwe bw’ Amerika ubwo yarimo aduhugura, yagize ati” hagize ikibazo kivuka hagati y’umugore wa jye n’Itorero nyobora; nahita ndeka kuba pasitori nkabanza nkaba umugabo nkajya kuruhande ry’umugore wa jye.” Kuko abapasitori benshi bo muri Afurika, u Rwanda ducurika Bibiriya benshi batangiye kuvuga ko ibyo byaba ari uguhunga inshingano. Umwe we yahise amubaza ati “ umugore wawe se ari mu makosa. Undi ati n’ubundi naba kuruhande rwe mbere ya byose.” Nyuma y’impaka nyinshi nibwo yaje gusaba ko dusoma 1 Timoteyo 3:1-4. Umurongo wa kane ugaragaza ko umwepisikopi akwiye kuba ari umuntu uzi gutegeka neza abo mu rugo rwe… ntabwo umurongo uvuga gutegeka, ahubwo gutegeka neza. Ahereye kuri iyi mirongo yagaragaje ko umuntu agirwa umukozi w’Imana, Pasitori, umudiyakoni, no kuba abasha gutegeka neza abo mu rugo rwe. Ku murongo wa gatanu niho habaza hati “mbese utazi gutegeka abo mu rugo rwe yabasha ate kurinda Itorero ry’Imana?” Muri make kubasha kwita ku rugo no kumenya kurutegeka neza nibyo bigaragaza ko umuntu ashoboye no kwita ku Itorero. Rero habanza umuryango mbere y’Itorero, cyane ko umuryango ariryo Torero ry’ibanze. Aha niho nshingira kandi mvugako bikwiye no kubahirizwa ku bukwe, umuryango ukaza mbere y’amatorero n’amadini.  Amatorero nakore umurimo wayo wo kwigisha abakirisitu kubaka ingo mu buryo buhesha Imana icyubahiro, hatabayeho kwambura ababyeyi inshingano zabo. Hatabayeho kuryanisha abo mu muryango, ngo: uriya ntiyakwambarira kuko mudasengana, umubyeyi wawe ntiyagutanga kuko mudahuje itorero, inshuti zawe ntizakora serivise mu bukwe kuko udasengana nazo… Ni gute ubuza umuntu kwishimana n’umuryango we inshuti ze ku munsi we mukuru ngo ni uko badasengana? Nibyo Bibiriya itubuza kwifatanya n’abatizera tudahuje (2Abakorinto 6:14). Ariko kwifatanya aha bivugwa ni ugukora ibyo abatizera bakora, kuba umwijima kandi turi umucyo. Ntabwo rero umuntu kwambarirwa n’abavandimwe be mu bukwe bwe bivuze kwifatanya nabo badahuje, kuba se na nyina bagaragara mu bukwe bwe si ukwifatanya n’abatizera. Kuko ntabwo aba ari gusambana, kwiba, kuroga, gutukana, oya. Aba ari mu bukwe bwe n’umuryango we n’inshuti ze.   

4.      Inama ku Matorero n’Amadini

Reka ntangire  nshimira Kiliziya Gatorika kuko yo igerageza kubahiriza inshingano z’imiryango, ntikunde kwivanga mu bukwe bubanziriza ubwo muri Kiliziya. Ariko mu matorero yandi usangamo akavuyo kenshi, ubuhezanguni no kwivanga cyane mu mihango y’ubukwe. Ubuhanuzi bw’ibinyoma, bugamije gutanya abakundana no guhuza abadakwiranye, kwivanga mu inama zitegura ubukwe kandi ari inshingano y’umuryango. Ijambo ry’Imana niryo rikwiye kutuyobora muri byose bityo rero reka amatorero:

-          Areke imiryango ikore inshingano zayo zo kubyara kurera no gushyingira.

-          Uruhare rw’amatorero rukwiye kuba urwo gusengera, kwigisha abagiye kurushinga.

-          Kuko umuhango w’ubukwe twita bwa gikirisitu umaze imyaka ukorwa, amatorero nagire uruhare mu mihango ibera ku rusengero na Kiliziya. Ariko yirinde guhembera amacakubiri ashingiye ku idini cyangwa itorero umuntu asengeramo.

-          Mu gutanga inyigisho ku bagiye kurushinga nihabeho gutsindagira akamaro k’ababyeyi. Cyane ko abagiye kubaka urugo nabo baba bagiye kuba ababyeyi. Bityo iyo ubigishije gutesha agaciro ababyeyi babo kuko badahuje itorero cyangwa idini, uba ubibye imbuto mbi bazaraga abana babo.

-          Amatorero amwe ntakwiye gutungurwa no kubona muri yo hahora intambara n’umwiryane, kuko yigisha abantu gusuzugura no gutesha agaciro ababyeyi babo kandi aribo Mana igaragara, aribo Imana ikoresha mu kuturema. Ibi nibyo bizanira amatorero amwe  umuvumo wo guhorana umwiryane.  

-          Igikomeye amatorero namenye ko inshingano yayo ari ukwigisha no kubahindurira kuba abigishwa ba Yesu.  Inyigisho zose za Yesu zishingiye ku rukundo, dukwiye gukunda Imana tugakunda na bagenzi bacu. Yesu abamwemera nyakuri bakunda n’abanzi babo.

Biteye isoni n’agahinda kubona umwana yigize ikirara kubera ko idini cyangwa itorero ryamubwiye ko adakwiye kubaha ababyeyi be badahuje imyizerere. Yesu ntabwo yigize ahuza n’abafarisayo, abasadukayo, n’abandi bo mu gihe cye. Ariko ntiyigeze abicaho ngo areke kubigisha, yewe niyo bamutumiraga yitabiraga ubutumire bwabo. Ikimenyetso kikwereka idini, itorero ritarimo Imana, ni irikwigisha kwanga abantu runaka kubera uko bateye, ibyo bakora, ibyo barya, bambara, bavuga… Bibiriya itubuza kwifatanya n’abatizera no kutagendera mu nzira zabo. Ariko kandi Bibiriya iduha inshangano ikomeye yo kubigisha, uzabigisha gute wabanze? Wabaheje? Udashaka no kubegera? Aha niho abafite Umwuka w’Imana bakwiye gukanguka bakamenya ko satani yinjiye mu matorero amwe akaba ari gusenya imiryango ayakoresheje.

Nasoza mvuga ko kutubaha ababyeyi biri kugaragara mu bukwe bwinshi bwa Gikirisitu biri ku isonga y’imivumo, intambara ziri mu ngo. Kuko kutubaha ababyeyi bizana umuvumo no gukenyuka ku ngo. Ntabwo gukenyuka bivuze guhita umuntu apfa akiri muto gusa, ahubwo no kugira urugo rutaramba, rutabamo amahoro n’umunezero. Icyo umuntu abiba nicyo asarura. Ubiba urwango, ivangura, amacakubiri, nibyo asarura. Nagira inama abakiri bato n’abitegura kubaka ingo, ko bakwiye kumenya ko Pasiteri aza inyuma y’ababyeyi babo. Ntabwo pasiteri, abayobozi b’amatorero n’amadini, basimbura ababyeyi b’umuntu. Ikindi kandi ababyeyi nibo Mana igaraga dufite. Bityo ikiza kubwira umukozi wa satani wiyita uw’Imana, ni uzagusunikira ku tubaha ababyeyi bawe. Kubaha ababyeyi ntibivuze gukora ibyo bakora byose, nibyo bagusabye byose. Ukwiye kumenya ko igihe ababyeyi bawe bagusabye gukora ibyo ubona kandi uzi neza ko ari icyaha, ukwiye ku babwira neza ko kwizera kwawe kutabyemera. Ntukwiye kujya impaka, kuvuma, cyangwa kuvuga nabi ababyeyi bawe, yewe n’igihe mutumvikana. Bibiliya idusaba kubana n’abantu bose amahoro, ntabwo idusaba kuvangura ngo tubane na bo dusengana gusa. Bityo ibiri kugaragara mu matorero yigize gasenya miryango, tubitere umungongo. Itorero ridaha agaciro umuryango wawe ntacyo rimaze ni irya satani s’iry’Imana. kuko nta Torero ry’Imana ryigisha abana kutubaha ababyeyi, ngo ukore ubukwe nk’impfubyi kandi ufite ababyei. Ese icyaha ababyeyi bawe bakoze ni ukukubyara? Oya, ntabwo rero kuba udasengana mu idini rimwe, itorero rimwe n’ababyeyi bivuze ko bakwiye guhezwa mu bukwe bwawe kuburyo ukodesha, utoragura, uraruza abo mu insengero ngo ni uko uri umukirisitu. Ubwo ni ubupagani si ubukirisitu, nta Bibiliya itwereka ko umuntu akwiye kwanga no kwica ku mubyeyi we kuko badahuje idini.

Ukuri kuraryana ariko kurakiza, kandi Ijambo ry’Imana ridusaba gukiranuka. Reka rero twirinde kugwa mu mutego w’amadini, n’amatorero yataye umurongo wa Bibiliya akaba asigaye akora nk’amashyaka ahanganye, kuburyo aca abana ku babyeyi babo.

Mwuka wera abasobanurire

Pasitori Kubwimana Joel